γέροντος Δωροθέου : Οἱ Ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς

Μπορούν νά παράγουν Ἁγίους, Ρηγα-Φερραίους, Φιλική Ἐταιρεία;

Άρχιμανδρίτη Δωροθέου Τζεβελέκα

 Τό ἄρθρο αὐτό γράφεται μέ βάσει τήν πολυετή ἐμπειρία μου στίς ΗΠΑ. Χωρίς νά θεωρηθεῖ μιά ἐπιστημονική μελέτη παρακολουθεῖ τά ἴχνη μιᾶς ἀκόμη ἐποποιίας τοῦ ἑλληνισμοῦ.   Ἔζησα περίπου εἴκοσι πέντε χρόνια στήν Ἀμερική καί θα προσπαθήσω νά καταγράψω μερικές ἀπό τίς γνώσεις καί ἐντυπώσεις μου ἀπό τήν ὁμογένεια μέ βάσει κοινωνιολογικά καί ἱστορικοθρησκευτικά στοιχεῖα.

1.Ἐπειδή οἱ Ἕλληνες τῆς διασπορᾶς μετέβησαν στις χῶρες ὑποδοχῆς (Ἀμερική, Αὐστραλία, Νότια Ἀφρική, Εὐρώπη) κυρίως τήν δεκαετία του ‘50 ἔχουν διατηρήσει τά πολιτιστικά καί θρησκευτικά χαρακτηριστικά τοῦ Ὀρθόδοξου Ἕλληνα, συνήθως ἀγρότη ἤ κτηνοτρόφου, τῆς προπολεμικῆς ἐποχῆς. Ἀσφαλῶς οἱ ἐμπειρίες τοῦ Πολέμου, τῆς Κατοχῆς καί τοῦ Ἐμφυλίου  ἐπηρέασαν τήν ψυχοσύνθεσή τους ἀλλά παρότι ἔχουν τήν ἴδια ἀφετηρία μέ τόν ἑλλαδίτη Νεοέλληνα ἡ διαδρομή τους εἶναι διαφορετική. Πολλά ἀπό τά χαρακτηριστικά τῆς πατρίδας διατηρήθηκαν ὅμως ἡ ἀνταπόκρισή τους σέ χῶρες ὀργανωμένες μέ βάσει ἀγγλοσαξωνικά καί ἐβραΐκά πρότυπα πρόσθεσε στό τρόπο ζωῆς τους. Εἶναι σάν νά ζεῖ κανείς σέ χῶρες μέ μόνιμα μνημόνια θά ἔλεγε κανείς, χωρίς κοινωνική ἀλληλεγγύη, μέ συνθῆκες ἄκρατου καπιταλισμοῦ καί ἀνταγωνισμοῦ, χωρίς αὐτό πού ὑπάρχει στήν Ἑλλάδα καί τό θεωροῦμε δεδομένο: τήν σαρκωμένη Ὀρθοδοξία, τό φιλότιμό μας, τήν ἀγάπη μας πρός τόν ἀδύναμο.

2.Στίς νέες πατρίδες ὁ Ἕλληνας μετανάστης διδάχτηκε τήν ὑπακοή στους κανόνες καί τήν συνέπεια. Στίς χῶρες ὑποδοχῆς οἱ κανόνες εἶναι συνήθως ἁπλοί καί δέν ὑπάρχει δυνατότητα ἀποφυγῆς. Οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖ προέρχονται ἀπό διαφορετική κουλτούρα μέ ἐμπειρεῖες ἀπό τό σχῆμα φεουδάρχης-μουζίκοι, εἶναι ὑποταγμένοι καί ζητοῦν νά ἀποδείξουν πόσο πειθήνιοι εἶναι στό σύστημα. Οἱ Ἕλληνες ματανάστες προήρχοντο ἀπό χώρα μή ἀνεπτυγμένη καπιταλιστικά πού ὅταν ἄρχιζε ἡ βιομηχανική ἐποχή αὐτοί ἀντέδρασαν δημιουργώντας Ἀμπελάκια, συνεταιρισμούς δηλαδή ὅπου ὅλοι μετείχαν στήν ἐργασία καί τό κέρδος, χωρίς τό σχῆμα βιομήχανος-ἐργάτες καί αὐτό ὡς ἀπόρροια τῆς ὀρθόδοξης ζωῆς τους καί τίς ἱστορικές καταβολές τους. Οἱ ὁμογενεῖς , λοιπόν, προσαρμόστηκαν στό νέο περιβάλλον καί μέ ὅπλο τά καλά χαρακτηριστικά τῆς φυλῆς μας, τή ἐργατικότητα, τήν οἰκογένεια ὡς βάση ζωῆς καί τό φιλότιμο ἐδημιούργησαν δικές τους ἐπιχειρήσεις καί προώδευσαν οἰκονομικά. Τό πρῶτο μέλημά τους ἦταν νά ἰδρύσουν ἐκκλησίες ἤ καλύτερα ἐκκλησιαστικές κοινότητες μέ σχολεῖο, ἑλληνική γλώσσα, χώρους ἐκδηλώσεων. Ἄραγε οἱ σημερινοί μετανάστες θα ἴδρυαν ἐκκλησίες στήν ξενιτειά σάν πρῶτο μελημά τους; Ἀμφιβάλλω. Ἐκεῖ κάπου φαίνεται ἡ διαφοροποίηση τοῦ μετανάστη τοῦ ‘50 ἀπό τόν σύγχρονο ἑλλαδίτη Νεοέλληνα.

3.Ἡ ἔνταξη στις νέες κοινωνίες ὑπῆρξε ἐπιτυχής ὄχι ὅμως καί ἡ ἀφομοίωση γιατί ἡ πρώτη γενιά μεταναστῶν θεωροῦσε τόν ἑαυτό της Ἕλληνα τῆς Διασπορᾶς καί διατήρησε τήν γλώσσα καί τά πολιτιστικά χαρακτηριστικά της. Ὅμως ἡ γενιά τῶν παιδιῶν τους καί πολύ περισσότερο ἡ τρίτη γενιά Ἑλλήνων τοῦ ἐξωτερικοῦ ἔχει ὡς κυρίαρχη κουλτούρα τήν ἐντόπια, συνήθως προτεσταντικοῦ τύπου μέ μερικά στοιχεία ἑλληνικῆς καταγωγῆς ὅπως εἶναι π.χ. οἱ ἑλληνικοί χοροί.

4. Δέν ὑπῆρξε ποτέ συνειδητή πολιτική τῆς Ἑλλάδας πρός τους Ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς. Στις δεκαετίες τοῦ ’50 καί τοῦ ’60 τά ἐμβάσματα σέ συνάλλαγμα πρός τους συγγενεῖς ἦταν εὐπρόσδεκτα ὅμως δέν ὑπῆρξε ποτέ ἑλληνική ἐθνική πολιτική πρός τους Ἕλληνες τῆς Διασπορᾶς. Πῶς θα μποροῦσε ἄλλωστε ἀφοῦ τήν Ἑλλάδα τήν κυβερνοῦσε τό ψευτορωμέϊκο. Οἱ μετανάστες ἀποκομένοι ἀπό τόν ὀμφάλιο λῶρο ἐπρόκειτο νά διατηρήσουν τήν ἑλληνική ὀρθόδοξη συνείδησή τους γιά μερικές γενιές. Ὅμως χωρίς κεντρική πολιτική ἡ ἀφομοίωσή τους ἦταν δεδομένη.

5. Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἐπίσης, δέχτηκε ἐπιρροές.Τό γεγονός ὅτι ἡ κοινότητα προσλαμβάνει τόν ἱερέα ἐτόνισε τόν ρόλο τῶν λαϊκῶν στήν ἐκκλησία. Ἔπαυσε πλέον ἡ παραγωγή ἱερέων-ἡγετῶν σέ κάθε τομέα καί υἱοθετήθηκε τό μοντέλο τοῦ ἱερέα-ὑπαλλήλου μέ σπουδές στήν Ἱερατική Σχολή τῆς χώρας ὑποδοχῆς, χωρίς λειτουργικές καί ἄλλες ἐμπειρίες ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἑλλάδα.  

6. Τὀ σχέδιο τοῦ Θεοῦ ὅμως εἶναι διαφορετικό. Στήν Ἀμερική ὁ πατήρ Ἐφραίμ, πρώην ἡγούμενος τῆς Μονῆς Φιλοθέου στό Ἅγιον Ὄρος, ἔμελλε νά ἀλλάξει τίς ἰσορροπίες. Μέ περίπου τριακονταπενταετή παρουσία στήν Ἀμερική, μέ ἄπειρη ὑπομονή καί καρτερικότητα ἄλλαξε τό τοπίο. Ἴδρυσε δεκαοκτώ Ἱερές Μονές, πραγματοποίησε τήν κουρά πολλῶν μοναχῶν καί μετέβαλε τό κλίμα ἐκκοσμίκευσης τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας.  Χιλιάδες χιλιάδων ἐξομολογήθηκαν στό πετραχῆλι του καί δέχτηκαν τίς πνευματικές συμβουλές του καί ἀπετἐλεσε ὁ γέρων καί οἱ Μονές πού ἴδρυσε τόν ἄλλο πόλο στήν πραγματικότητα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας στήν Ἀμερική. Στά Μοναστήρια ὅλες οἱ ἀκολουθίες γίνονται στήν ἑλληνική γλώσσα ἀκόμη καί ἀπό ἀμερικανούς μοναχούς καί ἀκολουθεῖται τό ἁγιορείτικο τυπικό.

7. Ὁ πατήρ Ἀνανίας Κουσθένης ἀναφέρει ὅτι ὁ Ὅσιος Πορφύριος ὁ Καυσοκαλυβίτης ἔλεγε ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία θα μεταναστεύσει δυτικά, ἐνδεχομένως ἐννοώντας τήν Ἀμερική. Τό γεγονός ὅτι ἐνισχύθηκε ὁ μοναχισμός στήν Ἀμερική εἶναι δεῖγμα της πρόνοιας τοῦ Θεοῦ. Ἡ ἐπίδραση τοῦ λαϊκοῦ στοιχείου στήν Ἀρχιεπισκοπή, ἡ προώθηση ἀνθρώπων μυστικιστικῶν ὁργανώσεων στά Ἐκκλησιαστικά Συμβούλια-κατόπιν σχεδίου ἀσφαλῶς-, ὁ ὑποβιβασμός τοῦ κληρικοῦ σέ ὑπάλληλο ἀνατρέπονται ἀπό τήν παρουσία ἑνός ἀσκητῆ!

8.  Συμπερασματικά, μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ γιά τήν σωτηρία τοῦ κόσμου βρίσκεται σέ ἐξέλιξη καί εἶναι εὐδιάκριτο. Ἡ παρουσία τόσων ὁσιακῶν μορφῶν στήν Ἑλλάδα τά τελευταία πενήντα χρόνια καί ἡ ἄνθηση τοῦ μοναχισμοῦ φανερώνει πόσο ὁ Θεός φροντίζει τήν πατρίδα μας. Ἡ μεταστροφή τῆς ἐκκοσμίκευσης τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀμερικῆς δείχνει ὅτι ἐνδεχομένως στό σχέδιο τοῦ Θεοῦ μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ καί ἡ Ἑλληνική Ὁμογένεια, ἡ Ἑλλάδα τῆς Διασπορᾶς. Ἡ δημιουργία τόσων Ἱερῶν Μονῶν στήν Ἀμερική, σέ ἀντίποδα τοῦ σχεδίου γιά αἰχμαλωτισμό τῆς Ἐκκλησίας ἀπό ἀνθρώπους ἀπόκρυφων ὀργανώσεων εἶναι ἕνα θαῦμα τῆς ἐποχῆς μας. Στήν χώρα πού γίνονται «γάμοι» ἀνδρῶν μέ ἄνδρες, στή χώρα τῶν «παρενθέτων μητέρων», ἀκούγονται  ὄρθροι καί πολυέλαιοι καί δοξολογίες στή γλώσσα μας. Μπορεῖ ἡ παγκοσμιοποίηση νά βρίσκεται σέ ἐξέλιξη ὅμως μέ ἕναν ὑπόγειο τρόπο δημιουργοῦνται οί δομές γιά τήν ἑπόμενη μέρα. Ἐκεῖ, ἴσως, νά βρίσκεται καί ὁ ρόλος τῶν Ἑλλήνων τῆς Διασπορᾶς.

Τὀ σχέδιο τοῦ Θεοῦ, λοιπόν,εἶναι διακριτό. Ἀρκεῖ ὁ καθἐνας μας νά κρατήσει τό ὀρθόδοξο πνεῦμα στόν ἑαυτό του καί στόν μικρόκοσμό του. Ὁ Θεός μᾶς ἀγαπᾶ καί θά κάνει τά ὑπόλοιπα.

Πηγή: 
Περιοδικό ΕΡΩ, Ἰανουάριος-Ἰούνιος 2017, σελ. 150.