Ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν μελέτη
Ἀρχιμ. Νικολάου Χ. Ἰωαννίδη
καθηγ. Πανεπ. Ἀθηνῶν
«Ἡ ἑορτὴ τῶν Χριστουγέννων-Θεοφανείων»,
ἐν «Τὸ Χριστιανικὸν Ἑορτολόγιον»,
Πρακτικὰ Η´ Πανελ. Λειτουργικοῦ Συμποσίου,
ἔκδ. τοῦ Κλάδου Ἐκδόσεων τῆς Ἐπικοινωνιακῆς
καὶ Μορφωτικῆς Ὑπηρεσίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος,
Ἀθῆναι 2007, σελ. 131 ἑπ.
Κατὰ τὴν ἔναρξη τοῦ ἑορτασμοῦ ἡ ἑορτὴ τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ σὲ πολλὲς Ἐκκλησίες ἦταν στενὰ συνδεδεμένη μὲ τὴν ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων καὶ ἑορτάζονταν στὴν Ἀνατολὴ ἀπὸ κοινοῦ, τὴν 6η Ἰανουαρίου, μὲ τὸ ὄνομα Θεοφάνεια ἢ Ἐπιφάνεια.
Τὰ ὀνόματα αὐτά, ὅπως φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν ἱστορία τῶν ἑορτῶν, δείχνουν ὅτι ἀρχικὰ ἡ ἑορτὴ ἦταν ἀφιερωμένη στὴν ἀνάμνηση τῆς ἐπὶ γῆς φανερώσεως τοῦ Υἱοῦ καὶ Λόγου τοῦ Θεοῦ γενικῶς, καὶ εἰδικότερα σὲ ὁρισμένα γεγονότα τῆς ζωῆς Του, στὰ ὁποῖα κατ’ ἐξοχὴν φανερωνόταν ἡ θεότητά του: ἡ Γέννηση, ἡ προσκύνηση τῶν μάγων, ἡ Βάπτιση στὸν Ἰορδάνη μὲ τὴν φανέρωση τῆς ἁγίας
Τριάδος, τὸ ἐν Κανᾷ θαῦμα τῆς μεταβολῆς τοῦ ὕδατος σὲ οἶνο, ὁ χορτασμὸς τῶν πεντακισχιλίων ἀνθρώπων μὲ πέντε ἄρτους κ. ἄ., ὅπου φανερώνεται ἡ θεία δύναμη τοῦ Κυρίου. Ἡ ἑορτὴ λοιπὸν τῶν Θεοφανείων ὑπῆρξε στὴν ἀρχὴ συγκεντρωτικὴ ἑορτή, κατὰ τὴν ὁποία ἑορτάζονταν πολλὰ γεγονότα καὶ γι᾽ αὐτὸ ἡ ὀνομασία της Θεοφάνεια Ἐπιφάνεια εἶναι στὸν πληθυντικὸ ἀριθμό.
Ἡ ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων ἄρχισε νὰ ἑορτάζεται κατὰ τὴν τρίτη ἐκατονταετία στὴν Ἀνατολὴ καὶ ἰδιαίτερα στὴν Αἴγυπτο. Τὴν πρώτη μαρτυρία γιὰ τὴν ἑορτὴ βρίσκουμε στὸ ἔργο Στρωματεῖς τοῦ Κλήμεντος Ἀλεξανδρέως († περὶ 250), ὁ ὁποῖος ἀναφέρει ὅτι οἱ ὀπαδοὶ τοῦ γνωστικοῦ (αἱρετικοῦ) Βασιλείδη ἑόρταζαν στὴν Ἀλεξάνδρεια τὴ Βάπτιση τοῦ Κυρίου. Φαίνεται ὅτι οἱ γνωστικοὶ ἄρχισαν νὰ ἑορτάζουν τὴ Βάπτιση τοῦ Κυρίου ἀποδίδοντας σ᾽ αὐτὴ τὴ μεγαλύτερη σημασία ἀπ’ ὅλα τὰ γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ, διότι σύμφωνα μὲ τὴν αἱρετικὴ διδασκαλία τους ὁ Χριστὸς μέχρι τὴ Βάπτισή του ἦταν συνήθης ἄνθρωπος, ὑποκείμενος στὴν ἁμαρτία, καὶ ἔγινε Υἱὸς τοῦ Θεοῦ κατὰ τὴν ὥρα τῆς Βαπτίσεως καὶ τῆς καθόδου τοῦ ἁγίου Πνεύματος κατ᾽ αὐτήν.
Μποροῦμε ἀσφαλῶς νὰ ἰσχυρισθοῦμε ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι ἀντιδρώντας πρὸς τοὺς γνωστικοὺς ἄρχισαν νὰ ἑορτάζουν στὴν Ἀνατολὴ τὴν ἑορτὴ τῆς Βαπτίσεως ἀποδίδοντας σ᾽ αὐτὴν τὴν ὀρθὴ σημασία· δηλαδὴ ὅτι ὁ Χριστὸς καὶ πρὶν τὴ Βάπτιση ἦταν Θεός, μόνο ποὺ κατὰ τὴ Βάπτιση φανερώθηκε ἡ θεότητά του καὶ ἀκριβῶς γι’ αὐτὸ ἡ ἑορτὴ ἔλαβε τὸ ὄνομα Ἐπιφάνεια ἢ Θεοφάνεια.
Ἀπὸ τὶς παραπάνω μαρτυρίες βλέπουμε ὅτι ὁ ἑορτασμὸς τῶν Ἐπιφανείων Θεοφανείων ἀρχίζει κατὰ τὸν Γ´ αἰ. στὴν Ἀνατολὴ καὶ συνεχίζει νὰ ἑορτάζεται ὡς κοινὴ ἑορτὴ μέχρι τὰ τέλη περίπου τοῦ Δ´ αἰώνα.
Κατὰ τὸν Δ´ αἰ. ἡ Δύση δέχθηκε τὴν ἑορτὴ τῶν Ἐπιφανείων (6 Ἰαν.) ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ καὶ ἡ Ἀνατολὴ λίγο ἀργότερα παρέλαβε ἀπὸ τὴ Δύση τὴν ἑορτὴ τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ (25 Δεκ.).
Ἔτσι περὶ τὰ τέλη τοῦ Δ´ καὶ ἀρχὲς τοῦ Ε´ αἰ. ἡ ἑορτὴ εἶχε ἐπικρατήσει στὴ Δύση καὶ ἑορταζόταν παντοῦ πλὴν τῶν δονατιστῶν, οἱ ὁποῖοι τὴν ἀρνοῦνταν ὡς νεωτερισμό.
Βλέπουμε λοιπὸν ὅτι ἡ ἑορτὴ τῆς Βαπτίσεως καὶ τῆς Γεννήσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μέχρι τὰ μέσα περίπου τοῦ Δ´ αἰ. ἑορτάζονταν ὡς κοινὴ ἑορτὴ στὶς 6 Ἰανουαρίου. Τὸ στενὸ σύνδεσμο τοῦ ἑορτασμοῦ τῶν δύο μεγάλων αὐτῶν ἑορτῶν διαπιστώνουμε καὶ σήμερα ἀπὸ τὶς ἀκολουθίες τους. Στὴν ἀκολουθία τῶν Χριστουγέννων συναντοῦμε στοιχεῖα ποὺ ἁρμόζουν στὰ Θεοφάνεια καὶ στὴν ἀκολουθία τῶν Θεοφανείων στοιχεῖα ποὺ ἁρμόζουν στὰ Χριστούγεννα.
Ἀπὸ τὰ μέσα τοῦ Δ´ αἰώνα ἔχουμε μαρτυρίες ὅτι ὁ κοινὸς ἑορτασμὸς τῶν δύο μεγάλων γεγονότων τῆς ζωῆς τοῦ Κυρίου, τῆς Γεννήσεως καὶ τῆς Βαπτίσεως, ἄρχισε νὰ ἑορτάζεται σὲ μερικὲς ἐπαρχίες ξεχωριστά.
Σὲ γενικὲς γραμμές, μετὰ τὸ διαχωρισμὸ τῶν δύο ἑορτῶν, τὰ Χριστούγεννα λαμβάνουν τὴν ὀνομασία τὰ Γενέθλια ἢ τὰ Θεοφάνεια, ἐνῶ ἡ ἑορτὴ τῆς Βαπτίσεως τοῦ Κυρίου λαμβάνει τὴν ὀνομασία τὰ Ἐπιφάνεια ἢ τὰ Φῶτα. Οἱ ὀνομασίες αὐτὲς διατηροῦνται μέχρι σήμερα μὲ ἐξαίρεση τὰ Θεοφάνεια, ποὺ δηλώνει συνήθως τὴν ἑορτὴ τῆς Βαπτίσεως
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου